Mỗi năm, khi Tết đến, ai cũng háo hức mong chờ những ngày nghỉ để sum vầy bên gia đình, gặp gỡ bạn bè và tận hưởng không khí lễ hội. Thế nhưng, dường như chỉ vừa mới kịp ăn bữa cơm tất niên, mừng giao thừa, đi chúc Tết một vài nơi, thì đã đến ngày quay lại công việc. Cảm giác Tết trôi qua quá nhanh có phải chỉ là ảo giác hay còn có cơ sở khoa học đằng sau?
Não bộ đã đánh lừa chúng ta như thế nào?
Thời gian là một khái niệm tuyệt đối theo đồng hồ vật lý, nhưng trong nhận thức con người, nó lại mang tính tương đối. Cảm giác về thời gian trôi nhanh hay chậm không chỉ phụ thuộc vào độ dài thực tế của khoảng thời gian đó, mà còn bị chi phối bởi cách bộ não xử lý thông tin.
Những ngày Tết tràn ngập những sự kiện thú vị và khác biệt so với thường ngày: trang trí nhà cửa, gói bánh chưng, sum họp gia đình, đi chúc Tết, gặp gỡ bạn bè, du xuân… Não bộ phải xử lý một lượng lớn thông tin mới mẻ, tạo ra nhiều ký ức tươi mới. Khi càng có nhiều sự kiện được ghi nhớ trong một khoảng thời gian ngắn, con người có xu hướng cảm nhận rằng thời gian trôi qua nhanh hơn khi nhìn lại.
Các nhà khoa học gọi đây là hiệu ứng “time compression” (nén thời gian). Khi trải nghiệm thực tế đang diễn ra, thời gian có vẻ kéo dài vì bộ não đang xử lý nhiều thông tin. Nhưng khi hồi tưởng, do có quá nhiều ký ức được ghi lại, ta lại cảm thấy mọi thứ trôi qua trong chớp mắt. Đây là lý do vì sao một ngày bận rộn với nhiều hoạt động mới mẻ luôn có vẻ ngắn hơn một ngày trôi qua trong sự đơn điệu.
Không ít người luôn có cảm giác những ngày Tết luôn trôi qua rất nhanh. (Ảnh minh họa)
Cảm giác Tết trôi qua quá nhanh còn liên quan đến tác động của dopamine, một chất dẫn truyền thần kinh liên quan đến sự hứng thú và niềm vui. Khi con người trải qua những khoảnh khắc vui vẻ, chẳng hạn như được ăn những món ngon, nhận lì xì, chơi những trò chơi Tết hay gặp gỡ những người thân yêu, não bộ tiết ra nhiều dopamine hơn bình thường.
Các nghiên cứu trên tạp chí Nature Neuroscience cho thấy rằng dopamine làm giảm nhận thức về thời gian. Khi một người chìm đắm trong sự phấn khích, thời gian dường như bị rút ngắn lại. Hiện tượng này tương tự như khi ta say mê xem một bộ phim hấp dẫn hoặc tham gia một trò chơi thú vị mà quên cả thời gian. Những ngày Tết với không khí lễ hội, niềm vui và sự kiện liên tiếp xảy ra đã kích hoạt cơ chế này, khiến chúng ta cảm thấy khoảng thời gian này trôi qua nhanh hơn so với những ngày bình thường.
Không chỉ là sự tác động của nhận thức, những ngày Tết còn đi kèm với sự đảo lộn nhịp sinh học của con người. Ngày thường, chúng ta sống theo một lịch trình ổn định: thức dậy đúng giờ, làm việc, nghỉ ngơi và ăn uống theo một chu kỳ nhất định. Nhưng vào dịp Tết, những thói quen này bị phá vỡ hoàn toàn.
Những buổi liên hoan tất niên, đón giao thừa đến tận khuya, các cuộc gặp mặt kéo dài từ sáng đến tối, những chuyến đi chơi bất ngờ, tất cả tạo nên một nhịp sống bất quy tắc. Khi không có những cột mốc quen thuộc để đo lường thời gian, bộ não trở nên kém nhạy bén trong việc đánh giá thời gian thực. Điều này cũng góp phần khiến ta cảm thấy Tết trôi qua nhanh hơn so với những ngày làm việc bình thường.
Không chỉ là vấn đề của não bộ và dopamine, có một lý do khác khiến nhiều người cảm thấy Tết ngày càng trôi nhanh hơn khi họ trưởng thành. Điều này liên quan đến hiệu ứng “tỷ lệ thời gian” (Time Ratio Effect).
Khi còn nhỏ, mỗi năm là một phần rất lớn trong cuộc đời chúng ta. Ví dụ, đối với một đứa trẻ 10 tuổi, một năm tương đương với 10% tổng số thời gian chúng từng trải qua. Nhưng đối với một người trưởng thành ở tuổi 30, một năm chỉ chiếm khoảng 3,3% cuộc đời, và với người 50 tuổi, con số này giảm xuống còn 2%.
Khi tỷ lệ này giảm xuống, thời gian có vẻ như trôi nhanh hơn. Đây là lý do vì sao khi còn nhỏ, ta cảm thấy kỳ nghỉ hè kéo dài vô tận, nhưng khi trưởng thành, Tết chỉ là một thoáng ngắn ngủi. Điều này không chỉ áp dụng với Tết, mà còn giải thích tại sao nhiều người lớn cảm thấy cả năm trôi qua nhanh hơn so với thời thơ ấu
