56 triệu năm trước, Trái Đất bước vào một thời kỳ hỗn loạn: Cực đại nhiệt Paleocene-Eocen (PETM). Trong khoảng 200.000 năm, một lượng carbon khổng lồ được giải phóng, khiến nhiệt độ toàn cầu tăng vọt, độ axit trong đại dương tăng cao và các loài động vật trên cạn phải thích nghi bằng cách thu nhỏ kích thước. Một số loài giảm kích thước tới 30% so với ban đầu, tuân theo Định luật hình vuông-khối lập phương (Square-cube law) – quy tắc cho thấy sinh vật nhỏ hơn có tỷ lệ diện tích bề mặt lớn hơn so với thể tích, giúp chúng thoát nhiệt hiệu quả hơn trong môi trường nóng lên nhanh chóng.
Trong số những loài động vật thu nhỏ này, có một loài ngựa sớm nhất được biết đến – Sifrhippus sandrae . Ban đầu, nó chỉ nặng khoảng 5,4 kg, nhưng trong thời kỳ PETM, trọng lượng của nó giảm xuống chỉ còn 3,9 kg. Hóa thạch xương hàm của nó, một minh chứng quý giá về sự tiến hóa trong điều kiện khắc nghiệt, được bảo quản tại Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Florida. Nhưng vào tháng 8 năm 2024, thay vì nằm yên trong bảo tàng, mẫu hóa thạch này đã có một chuyến hành trình đáng kinh ngạc: bay vào vũ trụ trên tàu vũ trụ New Shepard của Blue Origin.
Sifrhippus sandrae là một loài động vật thuộc họ Ngựa (Equidae) đã tuyệt chủng. Loài vật này có kích thước nhỏ như một con mèo.
Những hành khách hóa thạch đặc biệt
Nhà cổ sinh vật học Jon Bloch và nhà nghiên cứu Roger Portell đã lựa chọn cẩn thận ba mẫu hóa thạch nhỏ gọn nhưng mang ý nghĩa lịch sử quan trọng để tham gia chuyến du hành không gian cùng nhà di truyền học Rob Ferl. “Các hóa thạch cần phải nhỏ để thực hiện chuyến đi”, Bloch giải thích. Nhưng hơn thế nữa, ông muốn những mẫu vật này kể một câu chuyện về một trong những giai đoạn quan trọng nhất trong lịch sử Trái Đất – thời kỳ PETM.
Ngoài hóa thạch ngựa Sifrhippus sandrae , hai hóa thạch khác cũng được chọn để đồng hành trên chuyến bay. Đầu tiên là hóa thạch của Teilhardina , tổ tiên lâu đời nhất của các loài linh trưởng hiện đại. Loài linh trưởng nhỏ bé này có kích thước chỉ bằng một con tarsier ngày nay, hoàn toàn có thể nằm gọn trong lòng bàn tay con người. Với tầm quan trọng trong lịch sử tiến hóa, hóa thạch Teilhardina trở thành một ứng viên hoàn hảo cho chuyến du hành vũ trụ.
Teilhardina là một chi linh trưởng Omomyid đã tuyệt chủng, sống ở châu Á, Bắc Mỹ và châu Âu trong thế Eocen sớm, cách đây khoảng 56-47 triệu năm. Nhà cổ sinh vật học George Gaylord Simpson đã đặt tên nó để vinh danh nhà cổ sinh vật học, tu sĩ Dòng Tên và triết gia người Pháp Teilhard de Chardin.
Hóa thạch thứ ba lại đến từ một loài hoàn toàn khác – một vỏ ốc Moon snails có niên đại 2,9 triệu năm. Loài ốc sên này không chỉ đặc biệt vì hình dạng mà còn bởi khả năng săn mồi đáng gờm. Khi tìm kiếm con mồi, nó có thể mở rộng “bàn chân” lên gấp bốn lần kích thước bình thường, sử dụng lưỡi phủ đầy răng sắc nhọn để tấn công nghêu. Portell, người chịu trách nhiệm lựa chọn mẫu vật này, tin rằng nó đại diện cho sự đa dạng sinh học kỳ diệu của Trái Đất trong các thời kỳ khác nhau.
Moon snails là loài ăn thịt, được trang bị một chiếc lưỡi có gai được gọi là radula
Khoa học và triết lý của một chuyến bay
Mặc dù ba hóa thạch này không phải là tâm điểm của nhiệm vụ, nhưng sự hiện diện của chúng trên tàu New Shepard mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc. Nhà di truyền học Rob Ferl thực hiện chuyến bay với mục tiêu chính là nghiên cứu tác động của gia tốc và môi trường không trọng lực đối với thực vật – một nghiên cứu do NASA tài trợ. Tuy nhiên, ba mẫu hóa thạch đi theo ông lại là một lời nhắc nhở rõ ràng về hành trình tiến hóa của sự sống trên Trái Đất .
Từ những sinh vật nhỏ bé tồn tại trong thời kỳ PETM, chịu tác động từ sự thay đổi khí hậu khắc nghiệt, đến con người ngày nay – một loài có đủ trí tuệ để thoát ra khỏi lực hấp dẫn và khám phá không gian. Những hóa thạch này không chỉ phản ánh sự tiến hóa mà còn mang đến một bài học lớn: Lịch sử Trái Đất có thể lặp lại . Nếu PETM từng chứng kiến sự thay đổi khí hậu khắc nghiệt, thì ngày nay, hành tinh của chúng ta cũng đang đối mặt với một thực trạng tương tự do lượng carbon khổng lồ đang được giải phóng vào khí quyển. Liệu chúng ta có rút ra được bài học từ quá khứ để ngăn chặn viễn cảnh tồi tệ xảy ra một lần nữa?
Hóa thạch hàm ngựa Sifrhippus sandrae và hóa thạch tổ tiên sớm nhất của linh trưởng hiện đại nằm bên cạnh giấy chứng nhận bay của chúng.
Ferl mang theo những hóa thạch không chỉ để bay vào vũ trụ, mà còn để nhắc nhở nhân loại về những gì đã diễn ra. Quá khứ không bao giờ mất đi mà nó tồn tại dưới dạng hóa thạch, và những bài học mà nó mang theo có thể giúp chúng ta định hướng tương lai.
Một con ngựa nhỏ bé, một loài linh trưởng tiền sử và một con ốc kỳ lạ đã cùng nhau bước vào không gian – một bước nhảy vọt vĩ đại cho những di tích cổ xưa của Trái Đất . Nhưng khi trở lại, chúng mang theo một thông điệp: Trái Đất từng trải qua sự thay đổi lớn, và điều đó có thể xảy ra lần nữa. Chúng ta phải học cách lắng nghe quá khứ để bảo vệ tương lai.
