Sau 14 năm nghiên cứu kỹ lưỡng, vào năm 2024, các nhà khoa học đã xác định chất lỏng đó là rượu chưng cất, được xem là loại rượu lâu đời nhất từng được tìm thấy trong lịch sử Trung Quốc. Phát hiện này không chỉ mở ra một chương mới trong lịch sử rượu Trung Quốc mà còn đẩy ngược thời điểm ra đời của rượu chưng cất sớm hơn ít nhất 1.000 năm so với các giả thuyết trước đây.
Hành trình tìm kiếm bí mật trong chiếc bình đồng cổ
Tháng 12 năm 2010, trong một cuộc khai quật tại địa điểm chôn cất Daxinzhuang ở tỉnh Sơn Đông, các nhà khảo cổ từ Viện Khảo cổ học Tế Nam đã phát hiện một chiếc bình đồng hình con cú đặc biệt. Bình được chôn trong Lăng mộ M257, thuộc triều đại nhà Thương (1600–1046 TCN), và là một trong số rất ít các hiện vật hình con cú từng được tìm thấy trong khu vực này. Điều làm nên sự khác biệt của chiếc bình không chỉ ở thiết kế tinh xảo mà còn là sự hiện diện của một lượng nhỏ chất lỏng trong suốt còn sót lại bên trong.
Tại thời điểm phát hiện, chiếc bình được niêm phong rất chặt, khiến các nhà khảo cổ học không thể kiểm tra nội dung bên trong mà không làm hư hại hiện vật. Lớp rỉ sét dày đã gắn kết nắp bình với thân, bảo vệ lượng chất lỏng còn lại khỏi sự oxy hóa trong suốt hàng ngàn năm. Điều này khiến các nhà khoa học phải mất hơn một thập kỷ để tìm cách mở nắp một cách an toàn.
Năm 2024, sau quá trình bảo quản cẩn thận và sử dụng công nghệ hiện đại, các nhà nghiên cứu đã tách thành công nắp bình. Lượng chất lỏng bí ẩn được gửi đến Phòng thí nghiệm Liên hợp Quốc tế về Nghiên cứu Khảo cổ học Môi trường và Xã hội tại Đại học Sơn Đông để phân tích chi tiết. Kết quả kiểm tra cho thấy chất lỏng này chứa nước, etanol, etyl axetat và các sản phẩm chưng cất khác, nhưng không có đường hay protein – các thành phần phổ biến trong rượu trái cây hoặc rượu gạo lên men. Điều này chứng minh chất lỏng trong bình chính là rượu chưng cất, loại rượu lâu đời nhất từng được phát hiện tại Trung Quốc.
Triều đại nhà Thương và dấu ấn lịch sử của rượu chưng cất
Triều đại nhà Thương được xem là một trong những nền văn minh khảo cổ quan trọng nhất của Trung Quốc cổ đại. Đây cũng là triều đại đầu tiên được ghi nhận rõ ràng trong lịch sử nhờ các hiện vật khảo cổ, văn bản khắc trên xương và mai rùa, cùng các đồ vật bằng đồng, ngọc bích và gốm sứ. Tuy nhiên, rượu chưng cất không nằm trong danh sách những thành tựu văn hóa mà triều đại này được biết đến.
Trước đây, các nhà sử học tin rằng rượu chưng cất chỉ xuất hiện ở Trung Quốc khoảng 2.000 năm trước, được du nhập từ nước ngoài trong thời kỳ nhà Hán (202 TCN – 220 CN) và bắt đầu được sản xuất trong nước từ đó. Ngược lại, rượu lên men như rượu gạo hay rượu trái cây đã tồn tại ở Trung Quốc từ thời kỳ đồ đá mới, khoảng 7.000 năm trước. Vì vậy, phát hiện rượu chưng cất 3.000 năm tuổi từ thời nhà Thương đã lật ngược hoàn toàn quan niệm này, đồng thời đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử nghiên cứu về công nghệ chưng cất của Trung Quốc.
Wu Meng, nhà nghiên cứu tại Đại học Sơn Đông và là người đứng đầu dự án, đã nhấn mạnh tầm quan trọng của phát hiện này. “Nguồn gốc của rượu chưng cất ở Trung Quốc luôn là một chủ đề quan trọng trong nghiên cứu lịch sử khoa học, công nghệ và văn hóa. Phát hiện lần này không chỉ làm sáng tỏ kỹ thuật sản xuất rượu trong quá khứ mà còn cho thấy khả năng sáng tạo vượt bậc của người xưa”, Wu Meng nhận định.
Ý nghĩa của phát hiện đối với lịch sử và văn hóa Trung Quốc
Việc tìm thấy rượu chưng cất thời nhà Thương không chỉ mở rộng hiểu biết về lịch sử rượu mà còn cung cấp những dữ liệu quý giá về sự phát triển khoa học, công nghệ và văn hóa của Trung Quốc cổ đại. Rượu không chỉ đơn thuần là một thức uống mà còn đóng vai trò quan trọng trong các nghi lễ tôn giáo, các dịp lễ hội và cả trong đời sống thường nhật.
Phát hiện này cũng đặt ra câu hỏi lớn: liệu việc chưng cất rượu ở thời nhà Thương đã là một kỹ thuật phổ biến hay chỉ xuất hiện giới hạn trong các nghi lễ đặc biệt? Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng góp phần hiểu rõ hơn về sự giao thoa văn hóa và sự phát triển thương mại trong khu vực vào thời điểm này, bởi chưng cất là một kỹ thuật phức tạp, đòi hỏi sự hiểu biết sâu rộng về hóa học và cơ học.
Trong một nghiên cứu trước đây vào năm 2023, các nhà khoa học đã phát hiện bằng chứng cho thấy quá trình lên men đã xuất hiện ở Trung Quốc từ hơn 7.000 năm trước. Tuy nhiên, sự ra đời của rượu chưng cất lại là một câu chuyện hoàn toàn khác, bởi kỹ thuật này đòi hỏi nhiệt độ và thiết bị phù hợp để tách các thành phần khác nhau từ chất lỏng. Với phát hiện mới, lịch sử sản xuất rượu chưng cất tại Trung Quốc được đẩy lùi thêm ít nhất 1.000 năm, mở ra một chương mới trong dòng thời gian phát triển ngành rượu ở quốc gia này.
Phát hiện rượu chưng cất 3.000 năm tuổi trong chiếc bình đồng hình con cú không chỉ là minh chứng cho sự sáng tạo và tài hoa của người xưa, mà còn là lời nhắc nhở về tầm quan trọng của khảo cổ học trong việc khám phá những khía cạnh chưa được biết đến của lịch sử nhân loại. Chiếc bình nhỏ bé này, sau hơn ba thiên niên kỷ chôn vùi dưới lòng đất, đã kể lại một câu chuyện đầy cảm hứng về sự phát triển văn hóa, công nghệ và khoa học của Trung Quốc cổ đại.
Những phát hiện như thế này không chỉ góp phần làm sáng tỏ lịch sử sản xuất rượu mà còn là nguồn cảm hứng để các nhà nghiên cứu tiếp tục hành trình khám phá những bí mật còn ẩn giấu của quá khứ. Trong tương lai, có lẽ chúng ta sẽ còn được chứng kiến thêm nhiều bất ngờ từ những di tích cổ đại như thế, góp phần làm phong phú thêm bức tranh lịch sử của nhân loại.
