Bom hạt nhân là một trong những vũ khí có sức hủy diệt khủng khiếp nhất mà con người từng tạo ra. Khi một quả bom như vậy phát nổ, nó không chỉ tạo ra một vụ nổ mạnh mẽ với áp suất cực lớn, mà còn kèm theo nhiệt độ cao khủng khiếp và bức xạ có thể tồn tại trong nhiều ngày, nhiều tháng hoặc thậm chí nhiều năm.
Trước mối đe dọa đó, nhiều người đặt ra câu hỏi liệu các hầm trú bom và boongke có thể giúp con người sống sót trong một cuộc tấn công hạt nhân hay không. Câu trả lời trên thực tế lại không hề đơn giản vì còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như vị trí của nơi trú ẩn, khoảng cách so với vụ nổ và thậm chí là loại bom được sử dụng.
Trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, khi Mỹ và Liên Xô liên tục chạy đua vũ trang và đe dọa lẫn nhau bằng vũ khí hạt nhân, việc xây dựng các hầm trú bom được xem là một biện pháp phòng vệ cần thiết. Chính phủ hai nước đã triển khai nhiều chương trình xây dựng nơi trú ẩn trong các tòa nhà công cộng lớn và khuyến khích người dân xây dựng boongke cá nhân trong hoặc ngoài nhà của họ.
Tuy nhiên, không phải tất cả những nơi trú ẩn này đều thực sự có tác dụng trong trường hợp xảy ra một cuộc tấn công hạt nhân. Theo Norman Kleiman, phó giáo sư khoa học sức khỏe môi trường tại Đại học Columbia, khả năng bảo vệ của một boongke phụ thuộc phần lớn vào vị trí của nó và mức độ mạnh của quả bom được sử dụng. Một số nơi trú ẩn được thiết kế kiên cố có thể giúp con người sống sót qua bức xạ và bụi phóng xạ, nhưng nếu boongke nằm trong vùng tác động trực tiếp của vụ nổ, gần như không có cơ hội sống sót.
Thực tế, có nhiều cơ sở trú ẩn được xây dựng không phải vì lý do an toàn mà vì lợi ích thương mại. Peter Caracappa, giám đốc chương trình an toàn bức xạ tại Đại học Columbia, cho rằng trong thời kỳ căng thẳng của Chiến tranh Lạnh, nhiều người bán hàng đã lợi dụng nỗi sợ hãi của công chúng để bán các loại hầm trú ẩn không đủ tiêu chuẩn. Những nơi trú ẩn này có thể giúp con người cảm thấy an tâm hơn, nhưng lại không có tác dụng thực tế nếu một vụ nổ hạt nhân xảy ra gần đó.
Một trong những lý do chính khiến boongke không còn là giải pháp an toàn tuyệt đối là vì vũ khí hạt nhân hiện đại có sức công phá lớn hơn nhiều so với các loại bom nguyên tử thời kỳ Thế chiến II. Các quả bom được thả xuống Hiroshima và Nagasaki năm 1945 có bán kính nổ khoảng 1,6 km, với lõi phóng xạ làm từ plutonium hoặc uranium-235. Chúng hoạt động theo cơ chế phân hạch, khi các nguyên tử bị tách ra để tạo ra một vụ nổ lớn.
Tuy nhiên, ngày nay, hầu hết các quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân đều đã phát triển bom nhiệt hạch (còn gọi là bom hydro), có thể tạo ra vụ nổ mạnh gấp hàng trăm hoặc thậm chí hàng ngàn lần so với bom nguyên tử truyền thống. Những quả bom này sử dụng vụ nổ phân hạch chỉ để kích hoạt một phản ứng nhiệt hạch lớn hơn, dẫn đến sức công phá khủng khiếp với bán kính nổ có thể lên tới 160 km.
So với các vũ khí hạt nhân trước đây, bom nhiệt hạch tạo ra không chỉ một vụ nổ lớn mà còn một lượng bức xạ và nhiệt độ đủ để thiêu rụi mọi thứ trong khu vực rộng lớn.
Trước sức mạnh hủy diệt này, việc xây dựng boongke có thực sự giúp con người sống sót? Theo Kleiman, nếu bạn ở cách xa tâm vụ nổ từ 600 dặm (khoảng 1.000 km), một nơi trú ẩn kiên cố có thể giúp bảo vệ bạn khỏi bức xạ, miễn là nó được thiết kế đúng cách. Tuy nhiên, nếu bạn ở trong bán kính vụ nổ, sức nóng, sóng xung kích và bức xạ có thể khiến mọi hình thức trú ẩn trở nên vô dụng.
Đặc biệt, khi vụ nổ xảy ra gần các thành phố lớn, các công trình hạ tầng sẽ bị phá hủy, nguồn cung cấp thực phẩm, nước uống và y tế sẽ bị gián đoạn nghiêm trọng. Những người may mắn sống sót sẽ phải đối mặt với bụi phóng xạ – một mối nguy hiểm vô hình có thể tồn tại nhiều ngày sau vụ nổ, gây nhiễm độc nghiêm trọng và làm tăng nguy cơ ung thư trong tương lai.
Để xây dựng một boongke có khả năng chống lại bức xạ, cần có các vật liệu đặc biệt. Theo Kleiman, boongke phải được xây bằng bê tông và thép dày từ 0,9 đến 1,5 mét, hoặc thậm chí dày hơn. Một số nơi trú ẩn còn sử dụng chì để tăng khả năng bảo vệ. Lối vào boongke cũng cần được thiết kế đặc biệt, không nên thẳng mà nên có cấu trúc ngoằn ngoèo, bởi bức xạ di chuyển theo đường thẳng và một lối đi ngoằn ngoèo có thể giúp ngăn chặn phần nào tác động của nó.
Theo Peter Caracappa, một boongke an toàn phải đáp ứng ba tiêu chí quan trọng: khả năng chống chịu vụ nổ, khả năng ngăn chặn bức xạ và khả năng lọc bụi phóng xạ. Nếu một nơi trú ẩn không thể đáp ứng cả ba tiêu chí này, nó không thể đảm bảo an toàn trong một vụ tấn công hạt nhân. Ngoài ra, những người sống sót trong boongke cũng phải đối mặt với một vấn đề khác: thời gian trú ẩn.
Theo Kleiman, nếu một vụ nổ hạt nhân xảy ra, con người có thể phải ở trong boongke ít nhất một tuần để tránh bị nhiễm phóng xạ. Boongke cần có đủ nguồn cung cấp thực phẩm, nước uống, không khí sạch và hệ thống lọc để đảm bảo không có bụi phóng xạ xâm nhập. Ngay cả khi mức độ phóng xạ bên ngoài giảm xuống mức không gây chết người, việc tiếp xúc lâu dài với phóng xạ vẫn có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, bao gồm ung thư và các bệnh về máu.
Vậy, liệu boongke có thực sự là một biện pháp bảo vệ hiệu quả? Câu trả lời là: có thể, nhưng không phải trong mọi tình huống. Nếu một boongke được xây dựng cách vụ nổ hàng chục dặm và có kết cấu đủ vững chắc, nó có thể bảo vệ người bên trong khỏi tác động của bức xạ trong những ngày đầu tiên. Tuy nhiên, nếu nó nằm quá gần tâm vụ nổ, gần như không có cơ hội sống sót. Ngay cả khi sống sót sau vụ nổ, những người bên trong boongke vẫn phải đối mặt với nguy cơ bức xạ kéo dài, sự thiếu hụt lương thực và nước uống, cũng như nguy cơ mắc bệnh trong tương lai.
